De haai, symbool van een wilde en opstandige natuur, vertegenwoordigt de grens van onze overheersing van de zeeën, een grens die sommigen vastbesloten zijn terug te duwen naar de afgrond. In dit opiniestuk uit 2013 stelt Robert Calcagno de relatie tussen mensen en haaien in vraag.
Opiniecolumn van Robert Calcagno, directeur-generaal van het Oceanografisch Instituut van de Fondation Albert I, Prins van Monacogepubliceerd in de Huffington Post op 22 januari 2013.
Een kwestie van reputatie
In onze westerse cultuur hebben haaien altijd de meest afschuwelijke etiketten opgeplakt gekregen. Zij hebben de weinig benijdenswaardige status van zondebok en krijgen de schuld van alle moeilijkheden die de mens ondervindt bij zijn verovering van het mariene milieu. Volgens de legende verslonden zij schipbreukelingen toen de eerste boten de zee opgingen, aten vliegtuigpiloten toen de eerste raderboten op zee werden aangetroffen, en waren zelfs ontrouwe concurrenten van vissers toen de vangst onvoldoende bleek.
Geen beschuldiging werd hen bespaard, zelfs niet die van mensenjagers. Sinds de film “Jaws” (1975) lijkt het algemeen aanvaard te zijn dat haaien zwemmers, surfers en windsurfers tot aan de rand van het strand stalken. Als er een ongeluk gebeurt, is er niet veel voor nodig dat de man, in een uitbarsting van haat, gerechtigheid eist.
Welk zeedier kan er vandaag de dag aanspraak maken op evenveel media-aandacht als de haai of op zo’n afschuwelijke reputatie? Maar op geen enkel moment twijfelt de man aan zichzelf. Hij legt nooit een verband tussen de toename van het aantal aanvallen en de toename van de vaaractiviteiten, waardoor de kans op een ontmoeting tussen mens en dier aanzienlijk toeneemt. Want van de twee, wie is degene die het grondgebied van de ander binnendringt?
Het gevaar ligt elders
Als symbool van een opstandige natuur staat de haai voor de grens van onze overheersing van de zeeën, een grens die sommige mensen vastbesloten zijn terug te duwen naar de afgrond. Terwijl de oceanen thans worden gewaardeerd als een van de laatste ruimten van vrijheid, opgeëist door watersporters en onderwaterliefhebbers, tracht de mens controle en beheersing in te voeren. Wat voor zin zou een vrijheid hebben die wordt uitgeoefend in een gecontroleerde en gezuiverde wereld?
Door ons zo te concentreren op de overheersing van de natuur gaan we voorbij aan de oorsprong van het gevaar, want dat komt veel meer van binnenuit de gebieden die wij denken te beheersen. Terwijl haaien wereldwijd minder dan een dozijn mensen per jaar doden, veroorzaken instortende zandtunnels in de Verenigde Staten alleen al evenveel doden. In Frankrijk sterven elke zomer bijna 500 mensen door verdrinkingsongevallen, waarvan meer dan 50 in zwembaden. Om nog maar te zwijgen van het onvergelijkbaar hogere risico op ongevallen op de strandweg! Hoe zou de totale uitroeiing van haaien een positief effect hebben op deze statistieken?
Sinds hun verschijning bijna 400 miljoen jaar geleden zijn haaien aan alle uitroeiingscrises ontsnapt, zij overleefden bijvoorbeeld de dinosauriërs, maar de mens doet nu een zeldzame poging om hen te doen verdwijnen. Specifiek bevist, meestal voor hun vinnen, of gevangen in de grote mondiale overbevissingsval, verdwijnen er elk jaar meer dan 50 miljoen. De meeste bekende haaienbestanden zijn met 80-99% geslonken sinds het begin van de industriële visserij in het midden van de 20e eeuw. Zonder zich er zorgen over te maken, of zelfs met de voldoening zich te ontdoen van concurrenten of ergernissen, reduceert de mens de oceanen tot uitgestrekte poelen.
Accepteren van een wilde zee
Sommige eilandculturen hadden ons echter kunnen verlichten. Zij koesteren een heel andere relatie met de zee en respecteren haaien als de belichaming van een natuur die geeft en ontvangt, voedt en doodt, zonder enige kwaadwilligheid en soms zelfs met vooruitziende blik, zielen wegend om slachtoffers en wonderen uit te kiezen.
Het Westen van zijn kant gaf er de voorkeur aan de harmonie te verbreken en te kiezen voor de confrontatie. Dit is een miskenning van de kritieke rol die haaien spelen in het behoud van het evenwicht en de vitaliteit van mariene ecosystemen door de lagere niveaus van de voedselpiramide te controleren en verzwakte prooien te selecteren. Plaatselijk heeft de verdwijning van de haaien reeds tot belangrijke veranderingen geleid: een toename van het aantal roggen, die het eeuwenoude schelpdierveld aan de noordoostkust van de Verenigde Staten hebben weggevaagd, en de ontwikkeling van octopussen, die zich tegoed hebben gedaan aan de kreeften van Nieuw-Zeeland. Op grote schaal leidt de intensieve handel in deze dieren ons regelrecht naar het onbekende. We gaan zeker in de richting van absolute overheersing, maar overheersing over verarmde en dorre oceanen.
Onze ongedifferentieerde strijd tegen haaien getuigt van de slechte levenslessen die we tot nu toe hebben geleerd. Door de grenzen van de natuurlijke omgeving en van de laatste grote wilde dieren te willen verleggen, weigeren wij elk samenleven dat niet op overheersing gebaseerd zou zijn. De natuur aanvaarden betekent aanvaarden dat sommige ruimten aan onze regels en eisen ontsnappen. Laten we onszelf niet alleen vragen stellen over de oceanen, maar ook over de mensen die we willen zijn…
Is het niet dringend nodig blijk te geven van altruïsme door te laten zien dat onze vrijheid ook kan ophouden voor die van andere soorten die, goed of slecht, nuttig of nutteloos, als eerste eigenschap hebben onze blauwe planeet te delen? Het is tegen de prijs van deze verandering van filosofische houding dat de mensheid in staat zal zijn evenwicht en sereniteit te vinden.
