De kwal, een dier dat steekt!
Kwallen behoren tot de Cnidaria phylum, dat van het Griekse woord Cnidae komt, wat letterlijk “stekend” betekent, en omvat zeeanemonen, cerianthus en rifbouwende koralen, evenals gorgonen, alcyonen en juweelkoraal.
Wat is een kwal?
Het lichaam van een kwal is georganiseerd als een paraplu, die in het midden het manubrium laat hangen, dat eindigt bij de mond. De paraplu wordt begrensd door filamenten, tentakels genaamd.
Er is een grote verscheidenheid aan kwallen, bijna duizend soorten, variërend van enkele millimeters (75% van de kwallen zijn onzichtbaar voor het blote oog) tot twee meter in diameter.
Ook de vormen zijn zeer gevarieerd: rond, vierkant, plat, koepelvormig, massief of luchtig… Hun periferie kan glad of gelobd zijn, hun tentakels afwezig (zoals bij rhizostomen) of zeer talrijk (tot 800 bij Cyanea).
Waarom
Steken kwallen?
Het belangrijkste kenmerk van de Cnidaria zijn de stekende cellen, cnidocyten genoemd, die op de tentakels maar soms ook op de hele kwal voorkomen.
Kwallen zijn bij het grote publiek vooral bekend door de hinder die ze brachten bij zwemmers. Terwijl de aan onze kusten aanwezige soorten aan de oorsprong liggen van vele ongemakken, kunnen andere soorten, zoals de tropische cubomedus, oneindig veel gevaarlijker, zelfs dodelijk zijn.
De cnidocyt bevat een vacuole, een zakje gevuld met gif waarin een mini-harpoon (een hol spiraaldraadje bezaaid met stekels), bestuurd door een piepklein cilium, de cnidocil, baadt. Als de cnidocil een prooi aanraakt, wordt de mini-harpoen uitgestoten, waardoor het gif wordt geïnoculeerd.
De cnidocyten gaan verloren als ze aan de prooi blijven vastzitten, maar binnen 24 uur worden nieuwe cellen geregenereerd. Deze cellen maken hun eigen toxine en filament.
Wat te doen bij kwallensteken?
EEN ROBUUSTE LEVENSCYCLUS ... TOT ONSTERFELIJKHEID
Ondanks hun schijnbare kwetsbaarheid zijn kwallen opmerkelijk robuust, bijna onsterfelijk. Hun originaliteit – en zeker hun grootste troef – is dat zij een adaptieve levenscyclus hebben. Hun wijze van voortplanting (seksueel en ongeslachtelijk) is aangepast aan de milieuomstandigheden.
De gelering van de oceanen
De meeste specialisten zijn het er thans over eens dat de oceaan gelatineachtig aan het worden is: gelatineachtige organismen, in de eerste plaats kwallen, vermeerderen zich op een soms spectaculaire wijze en doorbreken de oude cycli van verschijnen en verdwijnen die samenhangen met de klimatologische omstandigheden.
De gevolgen van kwallen blijven echter lang niet beperkt tot de vrijetijdssector en vele maritieme activiteiten worden nu gestraft door hun armada’s die de zeeën doorkruisen: sluiting van stranden, geruïneerde visserij, massaal verlies van vis in aquacultuurbedrijven, stilleggen van kerncentrales.
Spectaculaire aanslagen die vaak de krantenkoppen halen.
VAN DE OORSPRONG VAN DE ZINTUIGEN TOT DE NOBELPRIJS
Ondanks hun schijnbare eenvoud, kunnen kwallen ons veel leren. Hoewel de groep cnidaria zich meer dan 600 miljoen jaar geleden van de andere dieren heeft afgescheiden, bezitten kwallen zintuiglijke sensoren, licht of evenwicht, die vreemd genoeg vergelijkbaar zijn met de onze.
Om zich in open water, zonder oriëntatiepunten, te kunnen oriënteren, hebben sommige kwallensoorten minuscule orgaantjes, de statocysten, die model staan voor het evenwichtsorgaan dat zich bij de mens in het binnenoor bevindt.
Bij de meest geavanceerde kwallen zijn de statocysten gegroepeerd met een olfactorische fossa en visuele cellen in een orgaan dat rhopalia wordt genoemd. We kunnen bedenken dat bepaalde kwallen een voorbode hebben van wat bij andere soorten de hersenen zullen worden.
MEdUSES IN HISTORIE
VAN DE WETENSCHAP
Het is geen toeval dat kwallen zo heten. Carl Linnaeus, de Zweedse natuuronderzoeker die in de 18e eeuwde eeuw, gecatalogiseerd, benoemde en classificeerde op systematische wijze de meeste levende soorten die in zijn tijd bekend waren, herkende in deze bolvormige dieren omgeven door tentakels, de beroemde kwal uit de Griekse mythe met het haar van een slang die versteent door zijn eenvoudige blik.
Ontdek de geschiedenis van de kennis van kwallen vanaf Aristoteles tot onze dagen, via de Franse Revolutie die de jonge naturalist François Péron beïnvloedde bij de keuze van soortnamen.
Factsheets over kwallen van het Oceanografisch Instituut
Thematische fiches van popularisatie voor u gerealiseerd door de beste experts…